تبریز شهر اولین ها

مقدمه:

تبریز که قدمت آن بر اساس کاوش‌های باستان شناسی به بیش از 4000 سال می‌رسد، مرکز آذربایجان شرقی بر پهنه شمالی رشته کوه زیبای سهند گسترده شده است. این شهر تاریخی از طریق جاده ابریشم، شرق و غرب دنیا را از گذشته‌های دور به هم پیوند داده و مرکز تجاری و بازرگانی دنیای آن روز بوده است.

سیاحان و جهانگردان بسیاری از عظمت و شکوه تبریز یاد کرده‌اند و شعرا، عرفا، ادبا و مشاهیر بزرگی از این سرزمین به آسمان و فرهنگ و ادب ایران و مشرق زمین نا بخشیده‌اند.

مکتب هنری تبریز، به عنوان یکی از مکاتب هنری تاثیر گذار شرق زمین، زینت بخش موزه‌های جهان و تبریز با داشتن آثار باستانی متعدد یکی از شهرهای تاریخی و فرهنگی ایران است.

تبریز بزرگترین شهر منطقه شمال غرب کشور بوده و قطب اقتصادی، صنعتی، بازرگانی، سیاسی و نظامی این منطقه شناخته می‌شود و به دلیل دارا بودن بسیاری از کارخانه‌های مادر و بزرگ صنعتی کشور پس از تهران می‌باشد، که این امر هم تبریز را به یکی از پراهمیت‌ترین شهرهای مهاجر پذیر ایران بدل کرده است.

تاریخ گواه نام درخشان آذربایجان است که به عنوان مهد تمدن همواره مورد توجه بوده است. این دیار دیرینه تاریخ که به قولی مهد «اولین‌هاست » در عرصه صنعت‌های مدرن از همان ابتدا تاریخچه روشنی برای خود رقم زده و در پذیرش روند مدرن گرائی اروپائی به جهت رفت و آمد بازرگانان و مسیون‌های اروپائی از دوران آق‌قویونلوها و قراقویونلوها و سپس صفویه به تبریز و همچنین در دوره قاجاریه به ویژه پس از جنگ‌های ایران و روس و افزایش نقش همسایگی روس‌ها، زودتر از استان‌های دیگر با پدیده‌های تازه یافته در غرب آشنا شده است. تأسیس نخستین چاپخانه، نخستین مرکز آموزشی، انتشار نخستین روزنامه و ... در آذربایجان گواه این مدعاست. بنابر این از جمله عناوینی که شایسته نام و سرزمین حماسه و غیرت شهر تبریز است شهر پیشگامان و به عبارتی «شهر اولین‌ها» می‌باشد. چراکه در هر زمینه‌ای که بنگریم خواهیم دید یکی از اولاد خلف با عزم این دیار، با کوچک شمردن دشواری‌های بزرگ قدم پیش گذاشته و با گشودن راه نوینی در پیش پای هموطنانش آنان را با یکی از اصول تمدن جدید آشنا ساخته و با هموار نمودن ناهمواری‌ها صفحه‌ی جدیدی را در تاریخ معاصر این مرزوبوم ورق زده است.

بجا خواهد بود که برای معرفی چهل و اندی اولین شهر از فرهنگ و ادب و هنر آن آغاز کنیم:

اولين چاپخانه:

تاريخ تأسيس: 1232 ه.ق مؤسس: ميرزا زين‌العابدين تبريزي

میرزا زین العابدین تبریزی ملقب به «پدر صنعت چاپ ایران» در سال 1232 ه.ق نخستین ماشین چاپ را که از نوع سربی یا حروفی بود از روسیه وارد تبریز کرده و در محله ویجویه نصب نمود، پس از 8 سال این صنعت را به تهران برد.

گسترش این صنعت مادر آثار علمی، ادبی، فرهنگب به ویژه روزنامه و کتاب را دردیگر شهرهای ایران اشاعه دادند.

اولين روزنامه نگاری ملی:

تاريخ انتشار: 1292 ه.ق ناشر: آقا محمد طاهر تبريزي

اولین جراید ایران که در دوران سلطنتی قاجار، نخست در تهران و سپس در تبریز منتشر شدند، اولین روزنامه به نام روز نامة اختر که از سال ۱۲۹۲ ه.ق / ۱۸۷۵ میلادی، به تشویق میرزا نجفعلی خان تبریزی، یکی از مأموران دولت ایران در پایتخت عثمانی، به مدیریت آقا محمد طاهر تبریزی و به نویسندگی میرزا مهدی خان تبریزی آغاز به کار کرد، به مدت ۲۱ سال در استانبول منتشر شد و در این مدت توانست گام‌های ارزنده خدمت به ملت ایران بردارد. نویسندگان این روزنامه، از روشنفکران و انقلابیونی بودند که بر اثر استبداد قاجار، ایران را ترک کرده بودند.

حدود ۱۵ سال بعد از انتشار اختر بود که نشریات دیگر چون قانون، حکمت، ثریا، حبل المتین، پرورش و . . . پیدا شدند.

اولين شعر نو ونقد ادبی:

تاريخ: انقلاب مشروطه پيشگامان: جعفر خامنه‌اي، شمس كسايي و تقي رفعت

شعر نو ونقد ادبیدر دوران انقلاب مشروطیت، در شهر انقلابی تبریز به وجود آمد و می توان گفت این دو پدیده ی ادبی محصول شرایط تاریخی بودند که در این شهر تاریخ ساز پدید آمدند.

پیشگامان این نهضت ادبی، جعفر خامنه ای، شمس کسایی و تقی رفعت بودند.

اولين ترجمه کتب خارجی:

سال ترجمه: 1198 شمسي مترجم: ميرزا رضا مهندس‌باش تبريزي، ميرزا عبداللطيف طسوجي تبريزي

ترجمه کتب به زبان‌های مختلف نیز، اولین بار از تبریز آغاز گردید و از این طریق ایرانیان با فکر، اندیشه و تجارب دیگر ملت آشنا شدند.

نخستین بار میرزا رضا مهندس باش تبریزی، آثار تاریخی ولتر، یعنی پطر کبیر و شارل دوازدهم را از انگلیسی به فارسی برگرداند. میرزا عبد اللطیف طسوجی تبریزی، نیز برای نخستین بار اثر معروف « هزارو یک شب» را از عربی به فارسی برگرداند. نثر فارسی ترجمه با قلم توانمند ایشان تاثیر عمیقی بر نوشتار فارسی بر جای نهاد.

اولين مهندس انشاء جدید:

تاريخ: 1319 ه.ق نويسنده: ميرزا عبدالرحيم نجارزاده تبريزي (طالبوف)

میرزا عبدالرحیم نجارزاده تبریزی معروف به طالبوف نخستین نویسنده کودکان ایران است. کتاب احمد یا سفینه طالبی او کتابی( در زمینه نثر) برای کودکان که مانند سایر آثارش به دور از پیچیدگی‌های لفظی و به سبکی ساده و روان نوشته شده است و همین نوع خاص نوشته‌های طالبوف، او را مهندس انشای جدید نامید.

اولین کتاب داستان مصور کودکان:

شاعر: ايرج ميرزا نقاش: سيد رسام ارژنگي تبريزي

ایرج میرزا شاعر نامدار تبریزی در زمینه‌ی شعر کودکان پیشگام است. همچنین سید عباس رسام ارژنگی تبریزی نخستین نقاش ایرانی است که داستان‌های کودکانه را به تصویر کشیده و اولین کتاب‌های داستان مصور برای کودکان ایرانی را خلق کرده است.

اولين رمان:

سال: 1236 شمسي نويسنده: آخوندزاده

میرزا فتحعلی آخوندزاده در سال ۱۱۹۱ خورشیدی برابر با ۱۸۱۲ میلادی و ۱۲۲۸ هجری قمری در شهر نوخه (شکی ) زاده شد. بر اثر علاقه و اشتیاق به تئاتر بود که آخوندزاده با« و.آ.ساللوگوب» آشنا شد. این شخص معترف بود که آخوندزاده درام نویس بسیار با استعدادی است . او بعد ها حتی نوشت که استعداد قدرت طنزی آخوندی به حدی امید بخش است که اگر از روی بصیرت توجیه شود او بنیانگذار تئاتر ملی خواهد گردید.

میرزا فتحعلی آخوندزاده پدر و استاد و نمایشنامه نویسان ایران اولین رمان ایرانی را تحت عنوان «ستارگان فریب خورده ـ حکایت یوسف شاه سراج» به زبان ترکی نوشت. آخوندزاده در طول پنج سال شش نمایشنامه نوشت که همه را میرزا جعفر قراجه داغی در زمان نویسنده به فارسی برگرداند.

آخوندزاده اولین سازنده قالب‌های امروزی نمایش در مشرق زمین می‌باشد. او همچنین جز نخستین کسانی است که به موضوع زن و مشکلات زنان ایرانی در آثارش می‌پردازد. هرچند او در نمایشنامه‌هایش به مسأله آزادی و مشکلات زنان می‌پردازد اما راه حلی برای نجات آنان نیز ارائه نمی‌کند.

گویا نخستین کسی است که معایب الفبای ملل شرقی را دریافته و رسالاتی در این باب نوشته و نمونه‌هایی از خط جدید ارائه داده و در پیشرفت آن کوشش‌ها کرده است.

اولین دایره المعارف اسلامی:

تاريخ: 1218 ه. ق مؤلف: ميرزا محمد حسن زنوزي تبريزي (فاني)

میرزا محمد حسن زنوزی تبریزی متخلص به فانی از روحانیون عالیقدر آذربایجان، اولین دایره المعارف اسلامی را تحت عنوان «ریاض الجنه » در سال 1218 ه.ق در روزگارانی به پایان برد که از مدارس، دانشگاه‌ها و کتابخانه‌های امروزی خبری نبود.

این دانشمند عالیقدر، خود را چنین معرفی می‌کند: محمد المدعو بالحسن ابن عبد الرسول ابن حسن ابن محمدرضا الحسینی الزنوزی التبریزی.

علت این که وی خود را علاوه بر زنوزی، تبریزی معرفی می‌کند، آن است که، شخصیت اجتماعی و افکار علمی وی در این شهر معارف پرور، پرورش یافته و شکل گرفته است.

اولين مدرسه کرو لال ها:

سال تأسيس: 1303 شمسي مؤسس: جبار باغچه‌بان

جبار عسگرزاده (باغچه بان ) اولین مولف و ناشرکتاب کودک در ایران، برای نخستین بار، بارقه امید در دل آن دسته از کودکانی که از نعمت شنوایی محروم بودند دمید و با بنیان گذاری اولین مدرسه کرو لال‌ها در تبریز توانست به این نوباوگان، شخصیت و حیات مجدد بخشید.

علیرغم دشواری‌های وسیع چاپ و کلیشه، یکی از کتاب‌های وی با عنوان «بابا برفی» توسط کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان به چاپ رسیده و شورای جهانی کتاب کودک آن را به عنوان بهترین کتاب کودک انتخاب کرد.

این مرد واراسته در سال ۱۳۰۳ شمسی مربی اولین کودکستان ایران با نام « باغچه اطفال » گردید و نام خود را از عسگرزاده به باغجه بان تغییر داد.

اولين کودکستان:

تاريخ تأسيس: 1303 شمسي مؤسس: ابوالقاسم فيوضات

ابوالقاسم فیوضات مرد دانش دوستی که برای اولین بار در ایران نخستین کودکستان را با نام « باغچه اطفال » به سرپرستی جبار باغچه بان به سال 1303 در تبریز بنیان گذاشت.

اولین مدرسه نابینایان:

تاريخ تأسيس: 1305 شمسي مؤسس: آلماني‌ها

نخستین مدرسه برای نابینایان نیز در در تبریز تأسیس شده است. در این زمینه نیز، مرحوم حسین امید این اطلاعات را می دهد:

مدرسه کران در تبریز به واسطه یک میسیون آلمانی اداره می‌شد. این مدرسه، در سال 1305 شمسی به وسیله هیأتی که آلمانی بودند و در این قسمت متخصص بودند تأسیس یافت.

اولين مدرسه به سبک نوین:

مؤسس: حاج ميرزا حسن رشديه تبريزي

حاج میرزا حسن رشدیه تبریزی، نخستین مدرسه را به سبک نوین و بر اساس اصول فنوتیک در تبریز بنیان گذاشت و سپس آموزش و پرورش نوین را در سایر نقاط ایران اشاعه داد. امروزه از برکت مجاهدت‌های وی بیش از 20 میلیون دانش آموز و 2 میلیون دانشجو در سراسر کشور به تحصیل مشغولند. بنابه نوشته فریدون کوچرلی «در تمام دنیای اسلام، آذربایجان نخستین خطه‌ای است که تدریس با اصول صوتی در آن آغاز گردیده است.»

اولين مدارس حرفه‌ای و بازرگانی:

تاريخ تأسيس: 1301 شمسي مؤسس: محمد علي تربيت

زنده یاد حسین امی، درباره تأسیس نخستین مدرسه بازرگانی به همت مرحوم محمدعلی تربیت می‌نویسد: توجه مرحوم تربیت براین بود که در برنامه مدارس متوسط تغییراتی حاصل و آن‌ها را با محیط و احتیاجات محلی متناسب سازد؛ بنابراین درصد تأسیس یک مدرسه متوسط تجارت برآمد که محصلین در آن به امور بازرگانی آشنا شوند و برای این مقصود به یاری چند تن از متخصصین، برنامه مخصوص نوشته و مدرسه دولتی تجارت در سال 1301 افتتاح گردید.

مدرسه تجارت با مدیریت مرحوم علی مجیر مولوی «و مجیر الدوله » تأسیس شد.

اولين کتابخانه عمومی:

تاريخ تأسيس: 1300 شمسي مؤسس: محمد علي تربيت

وجود کتابخانه‌های غنی در هر شهری نشانگر پیشرفت فرهنگ و تمدن در آن دیار است و این کتابخانه‌ها کانون‌های پر ارجحی هستند که راه را برای پیشرفت جوامع در اغلب زمینه ها فراهم می‌کنند.

در تاریخ معاصر ایران در زمینه تأسیس کتابخانه عمومی و قرائتخانه نیز تبریزی‌ها پیشگام هستند. نخستین قرائتخانه کتابخانه عمومی ایران در سال 1312 ه.ق توسط مرحوم میرزاحسن خان خازن لشکر با کتابداری میرزا حسن شریعتمدار در تبریز تأسیس شد.

کتابخانه عمومی نخستین کتابخانه دولتی ایران است که در سال 1300 ه.ش به همت محمد علی تربیت در تبریز ایجاد شد.

اولين سینما:

تاريخ تأسيس: 1279 شمسي مؤسس: علي وكيلي

سینما سولی، اولین سینما در ایران، در زمستان 1279 شمسی یعنی 5 سال بعد از اختراع سینما به دست برادران لومیر، توسط کاتتولیک، در تبریز تأسیس شد و26 سال بعد اولین سینمای پایتخت در سال 1305 به همت یک تبریزی به نام علی وکیلی افتتاح شد و همچنین علی وکیلی نخستین نشریه سینمای را در سال 1309 شمسی منتشر کرد.

در سینما سولی که در پاساژ تبریز(خیابان پهلوی سابق) با گنجایش 100 نفر هر روز یک نوبت فیلم نمایش داده می‌شده است.

اولين نمایشنامه و تئاتر:

بنيانگذار: ميرزا آقا تبريزي

شهر تبریز، اجرای نخستین نمایشنامه‌ها را با بنیانگذاری ادبیات نمایشی توسط میرزا آقا تبریزی در دوران سلطنت ناصر الدین شاه تجربه نمود.

اولين عکاسی:

تاريخ:1222 ه.ق عكاس: ملك قاسم ميرزا

فن عکاسی و عکسبرداری نیز برای نخستین باردر تبریز به همّت و ابتکار ملک قاسم میرزا در (1277-1222 ه.ق) انجام شد.

نخستین دستگاه‌های عکاسی به روش داگرئوتیپ، به در خواست محمد شاه قاجار از کشورهای روسیه و انگلیس به دربار ایران وارد شد. با اطلاعاتی که از کتاب مقالات گوناگون تألیف دکتر خلیل خان اعلم الدوله ثقفی از یادداشتهای ریشار خان، اولین عکاسی که اعتماد السلطنه از او نام برده حاصل می‌شود این است که اولین عکسبرداری برروی صفحه نقره در سال ۱۲۶۰ هجری قمری در تبریز، زمانی که ناصرالدین میرزا ولیعهد بود انجام شده‌است. این دو دستگاه دوربین داگروتیپ یکی اهدایی از طرف ملکه انگلیس و دیگری هدیه امپراطور روسیه بودند.

اولين دانشکده فرش:

تاريخ: 1373 شمسي بنيانگذار: استاد عرب‌زاده تبريزي

استاد رسام عرب زاده تبریزی پدر فرش نوین ایران آرزو داشت که دانشکده فرش در ایران تأسیس شود. در روزهایی که استاد عرب زاده تبریزی، پدر فرش نوین ایران، چشم از جهان فرومی‌بست، آرزوی این هنرمند ارزنده تحقق اولین گروه دانشجویان این دانشکده در دانشگاه صنعتی سهند تبریز، تحصیل در رشتة فرش را آغاز کردند.

خوشبختانه دانشکدة فرش در تبریز ایجاد شده و به کار خود ادامه می‌دهد و تأسیس این مؤسسه عالی برای فراهم آوردن امکاناتی، جهت تولید فرش مرغوب و از نظر اقتصادی رونق بخشیدن به صنعت فرش، برای اولین بار، در سال ۱۳۷۳ شمسی، از سوی دانشگاه صنعتی سهند تبریز به وزارت فرهنگ و آموزش عالی وقت پیشنهاد شد و همزمان با آن، از تمامی هنرمندان این رشته برای همکاری دعوت به عمل آمد و کمیت‌های تحت عنوان راه‌اندازی رشتة فرش در این دانشگاه تشکیل گردید.

بعد از دو سال کارِ کارشناسی، سر فصل دروس به وزارت فرهنگ و آموزش عالی فرستاده شد و بدین ترتیب، مجوّز تأسیس دانشکده فرش، برای نخستین بار به دانشگاه صنعتی سهند تبریز داده شد.

اولين ورزشكار ورزش نوین ایران:

تاريخ: 1310 شمسي ورزشكار: مير مهدي كهن ورزنده تبريزي

مردم آذربایجان از قدیم ترین ایام به ورزش علاقه مند بودند و از میان ورزشکاران، پهلوانان سرشناسی ظهور کردند که نامشان در تاریخ مانده است. حتی این پهلوانان، در برهه‌هایی علیه ستم جباران قیام کرده‌اند.در سال‌های 981-979 ه.ق در زمان شاه طهماسب اول صفوی، مردم تبریز به رهبری «پهلوان یاری » بر علیه مظالم داروغه شهر، الله قلی بیگ استاجلو قیام می‌کنند و در محله‌های مختلف، کنترل شهر به دست پهلوانان می‌افتد، با این وجود ورزش هنوز در ایران همگانی نبود و عمدتاً منحصر به ورزش‌های باستانی یا زورخانه‌ای می‌شود.

در اوایل دهه 1310 میر مهدی کهن ورزنده تبریزی ، پدر ورزش نوین ایران، گام نخست را در دونیزه کردن آن برداشت.

اولین معلمین ورزش، شاگردان او بودند و نخستین نشریه ورزشی وی در سال 1307 شمسی منتشر شده است.

اولين طلایه داران پزشکی مدرن:

تاريخ: (1341، 1347، 1348) نام پزشك: دكتر جواد هيأت

در زمینه بسط علم و دانش نوین و تکنولوژی نیز مجاهدت‌های نوآورانه تبریزیان، در خور تحسین و قدردانی است.

فرزندان سرافراز این خطه طلایه‌داران پزشکی مدرن هستند. نخستین طبیب محصل اعزامی به خارج از سوی عباس میرزا نایب السلطنه از تبریز بود و اولین کتاب‌های پزشکی در تبریز تأیف، ترجمه و چاپ گردید. نخستین آبله‌کوبی نیز در این شهر انجام گردیده است.

اولین عمل قلب باز در سال 1341 و نخستین عمل پیوند قلب در سال 1348 بر روی سگ ها و اولین عمل پیوند کلیه در سال 1347 به وسیله جراح تبریزی به نام دکتر جواد هئیت با موفقیت انجام گرفته است و برای اولین بار دندان مصنوعی در این شهر انساخته شد.

علاوه بر این ها نخستین دانشکده های پزشکی،داروسازی،دندان پزشکی ایران،انستیتو پاستور به دست پزشک تبریزی «دکتر محمد حسین لقمان ادهم» تاسیس گردیدهو جراحی نوین ایران را پروفسور یحیی عدل تبریزی بنیان گذاشته است.

نبز پدر علم روانشناسی ایران دکتر محمد تقی براهنی از فرزندان سرزمین علم و هنر تبریز است.

اولین دانشکده پرستاری:

تاريخ تأسيس: 1295 شمسي

اولین دانشکده عالی پرستاری در تبریز در سال 1295 شمسی تأسیس شده است، نه تنها نخستین مدرسه عالی در این زمینه است که در ایران بنیاد یافته، بلکه دوره دکترای پرستاری نیز، اولین بار در این دانشکده آغاز به فعالیت کرده است.

اولين کشاورزی مکانیزه ایران:

تاريخ: 1309 شمسي مؤسس: احمد حسين عدل

احمد حسین عدل تبریزی طلایه‌دار کشاورزی مکانیزه در ایران و مصطفی عدل پدر حقوق و عدلیه ایران از دیگر افتخار آفرینان این دیار کهن می‌باشند.

اولين پایگاه لرزه نگاری:

تاريخ تأسيس: 1855 ميلادي

زلرله‌نگاری نمونه دیگری از فعالیت‌های علمی که برای اولین بار در ایران، درتبریز صورت گرفت فعالیت‌های لرزه‌شناسی بوده است. در این ارتباط نخستین پایگاه زلزله‌نگاری در اوایل سال 1855 م تقریباً 150 سال پیش در تبریز به راه انداخته شد و نخستین ثبت دستگاهی زلزله در سال 1856 در همین پایگاه صورت گرفت.

اولين روابط عمومی:

نام: دكتر حميد نطقي

دکتر حمید نطقی پدر روابط عمومی ایران نخستین کسی بود که امکانات و قابلیت‌های روابط عمومی‌ها را پیشبرد اهداف سازمان‌ها برقراری ارتباط خلاق و فعال میان مردم و وزارتخانه‌ها و مؤسسات به نحو شایسته به کار گرفت.

اولین هوانورد:

نام هوانورد: محمد تقي خان پسيان

محمدتقی معروف به کلنل محمدتقی خان پسیان در سال ۱۲۷۰ ش در تبریز زاده شد. وی نه تنها صاحب قلم و دارای قریحه هنری و ذوق ادبی بود بلکه نخستین هوانورد ایرانی است که در کشور آلمان 33 بار به هوانوردی پرداخته و می‌خواست این هنر را در ایران به جوانان آموزش دهد.

هم چنین تندیس از ماکت هواپیما و پیکره محمد تقی خان پسیان به عنوان اولین خلبان ایرانی توسط شهرداری تبریز در سال ۱۳۸۷ در سه راهی فرودگاه بین المللی تبریز رونمایی شد.

اولين تجارت به سبک نوین:

مؤسس: علي وكيلي

علی وکیلی فرزند صالح، از خاندان معروف وکیلی‌های تبریز است وی از دوران نو باوگی، دارای استعداد شگرف سهامی عام را در ایران تأسیس نمود که یک اقدام ابتکاری و مشارکت جویانه بود و به قول محمد تقی دامغانی، این اقدام در تشکیل شرکت را جزء اولین قدم‌های همکاری اجتماعی مردم ایران می توان محسوب داشت.

اولين شرکت سهامی عام:

تاريخ: 1279 شمسي مؤسس: حاج محمد كاظم ملك‌التجار تبريزي

حاج محمد کاظم ملک التجار تبریزی از رجال سرشناس دوره ی ناصری و شخص فعال در نهضت تنباکو،نخستین شرکت سهامی عام را در ایران تاسیس نمود که یک اقدام ابتکاری و مشارکت جویانه بود و به قول محمد تقی خان دامغانی«این اقدام در تشکیل شرکت را جزء اولین قدم های همکاری اجتماعی مردم ایران مي‌توان محسوب كرد.»

اولين کانون ایجاد ضرابخانه ماشینی و انتشار اسکناس:

تاريخ: 1222 ه.ق مؤسس: عباس ميرزا نايب‌السلطنه

از اولین های تبریز، ایجاد ضرابخانه ماشینی و ضرب سکه سیمسن در تبریز بوده، از جمله اقدامات عباس میرزا نایب السلطنه به شمار می‌آید.

در تاریخ ایران اولین بار در سال 693 ه.ق اسکناس(پول کاغذی) به نام چاو رواج یافت. در آن موقع کیخاتو ایلخان مغول بر ایران حکومت می‌کرد.

صورت چاو اینگونه بود که پیرامون سطح کاغذ پاره مربع شکل کلمه شهادتین به خط خطایی نوشته و پایین آن نام (ایرنجین و تورجین) (عنوان کیخاتو و قاآن) ذکر شده بود و در میانه دایره ترسیم و رقم از نیم درهم تا ده دینار تعیین کرده بودند.(تبریز شهر اولین ها-سرداری نیا)

اولين محل احداث نخستین کارخانه‌ها:

تاريخ: قاجار مؤسس: عباس ميرزا نايب‌السلطنه

در ادامه اصلاحات عباس میرزا نایب السلطنه،وی اقدام به تاسیس کارخانه اسلحه سازی در تبریز کرد.در دوره قجاریه،کارخانه‌های مهم توسط بخش خصوصی در تبریز تأسیس شدند، در دوران مشروطیت نیز همگام با توسعه سیاسی در آذربایجان، توسعه اقتصادی از جمله احداث کارخانجات مورد توجه آزادیخواهان بود. بدین ترتیب تبریز محل احداث نخستین کارخانجات را از آن خود کرد.

در سال‌های بعدتر نیز گسترش تأسیس کارخانجات متعدد تبریز دومین شهر صنعتی کشور بدل شد.

اولین مقاطعه کار راه سازی و ساختمان:

مقاطعه‌كار: مهندس اصغر پناهي

راه‌سازی و ساختمان نیز از جمله زمینه‌هایی است که تبریزی‌ها در این عرصه پیشگام بوده‌اند، به گفته مرحوم مهندس مهدی بازرگان «مهندس اصغر پناهی از محصلین آذربایجانی که در آغاز ساختمان راه آهن، مقاطعه کاری قطعه 18 را انجام داد. اولین و مهمترین مقاطعه کار ایرانی عملیات راه‌سازی و راه آهن و ساختمان‌های دولتی شد.»

اولين شهري كه در ایران صاحب تلفن شد:

تاريخ: 1280 شمسي به همّت: قاسم خان والي

شهر تبریز در سال 1280 شمسی بنا به موقعیت مهم سیاسی اقتصادی و فرهنگی‌اش که در آن روزگار ولیعهد نشین و مرکز ثقل کشور بود با همت عده‌ای از رجال دلسوز و دور اندیش از جمله قاسم خان والی معروف به امیر تومان که چند سال بعد از آن به عنوان اولین شهردار تبریز برگزیده شد دارای نخستین مرکز تلفن در ایران گردید و محل اداره تلفن نیز در خیابان مجید الملک واقع بود. .(تبریز شهر اولین ها-سرداری نیا)

تلفن یا دورگو از دستگاه‌های ارتباط از دور است که برای انتقال صدا بکار می‌رود. نخستین تلفن توسط الکساندر گراهام بل اختراع شد و تبریز نخستین شهر ایران بود که صاحب تلفن شد.

اولین کارخانه برق:

تاريخ تأسيس: 1281 شمسي مؤسس: قاسم خان والي

در سال ۱۲۸۱ خورشیدی (۱۳۲۰ ه.ق) امتیاز تأسیس کارخانه برق به نام مرحوم قاسم خان والی صادر شد و آن مرحوم کارخانه برق را در پل شاهی دایر نمود. دکتر رضازاده شفق نیز گفته است: وقتی قاسم خان امیر تومان وقت به آذربایجان چراغ الکتریک آورد در استانبول چراغ‌ها را با نفت روشن می‌کردند و در روسیه طرح راه آهن سیبری را ریخته بود ولی چراغ‌های رنگارنگ الکتریک را در خیابان مجیدی تبریز روشن کردند.

اولين برج آتش نشانی:

تاريخ افتتاح: 1296 شمسي مؤسس: قاسم خان والي

نخستین شهر کشور که به تجهیزات و سازمان آتش‌نشانی مجهز شد، شهر تبریز بود. در حدود یکصد و پنجاه سال پیش، روسها در این شهر نخستین سازمان آتش نشانی ایران را تاسیس نمودند که برج آتش‌نشانی تبریز از یادگارهای آن دوران است.

اسناد تاریخی نشان می‌دهد نخستین اقدامات برای مبارزه و پیشگیری از آتش سوزی در ایران توسط کشورهای خارجی انجام شد به گونه ای که روس‌ها به دلیل منافعی که در تبریز در داشتند و انگلیسی‌ها با توجه به ضرورت حفظ چاه های نفت مسجد سلیمان و پالایشگاه آبادان تجهیزاتی شامل پمپ‌های دستی و غیره را برای اطفای حریق به این شهرها انتقال داده بودند. با این همه تاریخ نویسان افتتاح اولین تشکیلات آتش نشانی ایران را به نام قاسم خان والی زدند. این تشکیلات در 1296شمسی در تبریز افتتاح شد و مسئولیت رسیدگی به مجموعه ای از حوادث غیر مترقبه از سیل و زلزله گرفته تا سقوط از بلندی و غیره را بر عهده قرار گرفت.

اولين تشکیل شوراهای مردمی:

تاريخ تأسيس: 1285 شمسي مؤسس: تبريزي‌ها

ایجاد جامعه مدنی که چندی پیش به بحث روز تبدیل گرديد، تبریزیان این مهم را در یک سده پیش در دوران انقلاب مشروطیت، آذربایجان به مرحله اجرا در آوردند. این مردمان دور اندیش و مبارز، نه تنها مزایای قانون گرایی و حاکمیت قانون را به هموطنانشان شناساندن بلکه با تأسیس شورای مردمی در آذربایجان برای نخستین بار در گشود؛ مردم سالاری و قانونمندی را تجربه کردند.

اولين بلدیه:

تاريخ تأسيس: 1287 شمسي اولين شهردار: قاسم خان والي

مردم تبریز با برپایی مؤسسات تمدنی جدید از جمله بلدیه، نظمیه و ... حاکمیت قانون را جایگزین استبداد فردی نمود و بدین ترتیب شعور اجتماعی و توسعه یافتگی شخصیت سیاسی خود را نشان دادند دایر شدن بلدیه در تبریز در صدر مشروطیت یک رخداد عادی و تأسیس یک اداره معمولی نبود. این نهاد در یک فضای انقلابی به همّت توده‌های به پا خاسته در راستای مشارکت مردم در سرنوشت خود پا گرفت.

هنگامی‌که انجمن شهر و بلدیه با روش دموکراتیک به دست خود مردم در تبریز دایر گردید در هیچ کجای ایران نه تنها انجمن شهر بلکه بلدیه دایر نبود در سالِ ۱۳۱۴ رضا شاه دستور سخته عمارت شهرداری داد که از این ساختمان به عنوانی شهرداری شهر استفاده کنند ساخت این بنا با بودجه ۲۵۰000 آغاز شده که پس از اتمام کار با باقیماندة بودجه در سال ۱۳۲۰ دستور به بافت فرش برای استفاده در همان بنا داده شد. شهرداری تبریز نخستین شهرداری ایران یا به اصطلاح آن روز( بلدیه) ایران بود که در سال ۱۲۸۷ بنیاد یافت. قاسم خان والی تحصیل کرده دانشگاه سن سیر فرانسه به عنوان اولین شهردار تبریز انتخاب شد.

اولين نظمیه:

تاريخ: 1286 شمسي بنيانگذار: ناصرالدين شاه قاجار

تاریخ برقرای امنیت شهری و کشوری به صورت مدرن به یک سده پیش باز می‌گردد. ناصرالدین شاه قاجار در مجموعه سفرهایش به قارة اروپا و بازدید پلیس جدید در آن مناطق و با به‌کارگیری یک افسر ایتالیایی تبعة اتریش به نام کنت دومونت فورت نخستین سامانة پلیسی نو را در ایران بنیان نهاد.

پلیس در ایران برای مدت زمانی طولانی از ۲ بخش اصلی پلیس شهری و ژاندارمری (که خود شامل دو بخش ژاندارمری مرزی و ژاندارمری روستایی می‌شود) تشکیل شده بود. کمیته انقلاب اسلامی نیز به عنوان یکی از اجزاء اصلی برقراری نظم و امنیت داخلی کشور و حفاظت از اصول ارزشی جمهوری اسلامی ایران پس از انقلاب ۱۳۵۷ به این سامانه پلیسی اضافه گشت.

افزایش کارکنان پلیس پس از انقلاب ۱۳۵۷ و لزومات ترکیب این نیروها عاملی شد تا در سال ۱۳۷۰ خورشیدی با تصویب مجلس شورای اسلامی، ۳ نیروی پلیسی در یکدیگر ترکیب و سامانه پلیس یکدستی حاصل شد. بر پایه مقررات تازه، پلیس ایران قسمتی از ستاد نیروهای مسلح و زیر نظر وزارت کشور گردید و در پیروی از رهبر ایران قرار گرفت.

اولين انجمن زنان:

تاريخ تأسيس: 1326 ه. ق مؤسس: همسر ميرزا حسن رشديه

اولین انجمن زنان در ایران پس از برقراری مشروطه بود. این انجمن را همسر میرزا حسن رشدیه در 1326هـ . ق در محل ساختمان مدرسه پرورش دختران که در خانه استیجاری محسن خان نطنزی ملقب به معاون دیوان بود، مجاور سقاخانه نوروزخان، تاسیس کرد. اهداف ذکرشده برای انجمن، پرورش دختران دبستانی و ایجاد زمینه برای مشارکت بیشتر زنان در امور اجتماعی و سیاسی بود. و در این زمینه، فعالیتهایی چون، ایجاد مدرسه دخترانه، ترویج استفاده از البسه وطنی، تحریم کالاهای خارجی به منظور مقابله با نفوذ بیگانگان در ایران و تبلیغ مشروطیت.... را سرلوحه کارهای خود قرار می‏داد. متاسفانه به دلیل فاصله گرفتن عملکرد اعضای انجمن با اهداف اولیه خود در ادامه کار، و طرح موضوعاتی که با احساسات و عواطف مذهبی جامعه چندان همخوانی نداشت، نظیر زمزمه‏هایی درباره محدودیت حجاب، با مخالفتهایی از جانب برخی از علما و مردم عادی و به دلیل طرح مبانی مشروطه‏خواهی با مخالفت اعضای حکومتی مواجه و توسط مامورین حاکم تهران تعطیل شد. کشمکش برای گشایش مجدد و بستن آن تا مدتی ادامه داشت تا بالاخره به تعطیلی کلی آن انجامید.

اولين مهد قانون خواهی و دموکراسی:

تاريخ: 1287 ه. ق بنيانگذار: مستشارالدوله

در دوران سلطنت ناصرالدین شاه فرزندان دلیر آذربایجان برای مبارزه با استبداد ناصری از طرق مختلف به تلاش و کوشش پرداختند. در زمینه تشریح قانون و آشنا ساختن مردم با ثمرات آن، مجاهدات از جواری آغاز گردید که در رأس آن‌ها انتشار کتاب « یک کلمه»نوشته میرزا یوسف خان مستشارالدوله تبریزی بود.

مستشارالدوله در تاریخ نشر آزادی در ایران مقام ارجمندی دارد، او اصول افکار سیاسی خود را رساله یک کلمه به سال 1287 ه.ق که در پاریس نوشته بیان کرده است. او اول کسی در ایران است که اراده ملت را منشاء قدرت دولت دانسته است.

اولين خاستگاه خیزش ضد استعماری:

تبریز این گهواره سنن انقلابی که خاستگاه خیزش های ضد استعماری و ضد استبدادی بوده نخستین حرکت قهر آمیز ضد استعماری را در واقعه رژیم علیه بریتانیای کبیرو استبداد ناصرالدین شاه آغاز نمود و چنان وحشتی بر امپریالیسم و مزدوران داخلی‌اش تحمیل نمود که کندی زیرمختار بریتانیا، خطر را بیخ گوش احساس کرده، به ناصرالدین شاه گوشزد می‌دهد که چون تبریز به پا خواسته در نتیجه سلطنتش به خطر افتاده است.

اولين مهد ایجاد ارتش آزادی خواه:

تاريخ: انقلاب مشروطيت مبتكر: رهبران انقلاب مشروطه

ایجاد ارتش آزادی بخش از جوانان برومند آذربایجان در انقلاب مشروطیت از جمله ابتکارهای رهبران این دیار بود که در پیروزی ارتش آزادی انقلاب و سقوط استبداد نقش بس سرنوشت سازی ایفا کرد.

اولين آغازگر دور نوین مبارزات قهر آمیز:

تاريخ: 29 بهمن 1356 بنيانگذار: امام خميني

قیام سلطنت برافکن مردم تبریز در 29 بهمن 1356 علیه رژیم پهلوی نیز آغازگر دور نوین مبارزات قهرآمیز بود که ستون فقرات آن مبارزات قهرآمیز حکومت ننگین را شکست و به سال‌ها اختناق و خودکامگی پایان داد. مردم تبریز، هنگامی به پا خاستند و کاخ‌های فرعونی را به لرزه درآوردند که سراسر کشور، در یک سکوت مرگبار فرو رفته بود؛ در آن شرایط خفقان زا خیزش مردم تبریز تبدیل به سیلی توفنده شدکه شتابان به پیش رفت.

اولين مؤسسه خیریه غیردولتی :

تاريخ تأسيس: 1326 شمسي مؤسس: جمعيت خيريه نوبر تبريز

اولین و قدیمی‌ترین مؤسسه خیریه غیردولتی در ایران، جمعیت خیریه نوبر تبریز است. این تشکل در سال ۱۳۲۶ توسط عده‌ای از خیرین محله نوبر تبریز با هدف مبارزه با فقر و کمک به مستمندان تأسیس شد و در سال ۱۳۳۱ رسماً به ثبت رسید.

اولین مهمانخانه :

مؤسس: ميرزا اسحق خان معززالدوله

اولین مهمانخانه توسط میرزا اسحق خان معززالدوله در تبریز پذیرای مهمان گردید .

اولين کارت اعتباری اتوبوس شهری :

اولین شهری در ایران است که اتوبوس‌های شهری آن از کارت‌های هوشمند بدون تماس به جای بلیت‌های کاغذی استفاده می‌کنند

اولين کارت هوشمند :

اولین شهری در ایران است که برای تماشای مسابقات فوتبال، به جای بلیط کاغذی، از کارت هوشمند غیر تماسی استفاده می‌شود.