چه کسی می تواند گره از مشکلات دانشجویانی بردارد که با سوالات زیاد مشغول نگارش رساله خود هستند؟ این افراد اگر چه سخت کوش و با استعداد هستند ولی برای این کار بخصوص قضیه کمی فرق دارد. داستان از آنجا شروع می شود که کلیه واحدهای مقطع دکترا و درس ها با موفقیت پاس می شود و دانشجو انتخاب واحد پایان نامه را انجام می دهد. چندی پیش بود که گذشتن از امتحان جامع دکترا خود توانسته بود انرژی زیادی از این علاقه مندان به تحصیل بگیرد. حالا بعد از گذشت تقریبا یکسال نوبت مرحله اصلی است. استراتژی مناسب برای این کار چیست؟ چگونه می توان بهترین عملکرد را به نمایش گذاشت؟ از چه کسانی باید مشاوره گرفت؟ آیا جای اشتباه وجود دارد؟ اولین قدم برای شروع کدام است؟ برای پاسخ به این سوالات باید به این نکته اشاره کرد که برای نوشتن رساله برخی اشتباهات را نباید مرتکب شد. زیرا این اشتباهات باعث پایین آمدن کیفیت تز شده و اثرات بدی بر جای می گذارند. در اینجا به 20 مورد از مهم ترین این اشتباهات اشاره می گردد :
1- رویای فکر کردن در مورد موضوع رساله
اگر در انجام پایان نامه دکترا به فکر کارهای خارق العاده و عجیب هستید کاملا در اشتباه می باشید. اینگونه کارها به جز در موارد بسیار نادر خوب از آب در نمی آید و فقط وقت شما را تلف می کند. مهم ترین نکته ای که باید مد نظر قرار دهید این است که کار در بهترین زمان ممکن قابل انجام باشد و نمره خوبی بگیرد. لازمه اش هم ارائه مقالات خوب از تز می باشد. بنابراین سعی کنید منطقی تر عمل کرده و دنبال موضوعاتی باشید که در عین داشتن نوآوری، برای کار کردن سخت نباشد. برای این کار می توانید از نظرات استاد راهنما هم استفاده کنید.
2- انتخاب نادرست استاد راهنما
انتخاب استاد راهنما شاید در سرنوشت رساله اثر بسیار معنی داری داشته باشد. دانشجویان سال های بالاتر می توانند به عنوان راهنمای مفید برای این کار باشند. برخی اساتید بسیار سخت گیر هستند و شاید با برهی دانشجویان نتوانند کار را پیش ببرند. همچنین برخی از اساتید راهنما درگیری شدید کاری در پست های اجرایی دارند و به این ترتیب وقت زیادی نمی توانند برای دانجو بگذارند و دانشجو باید کار را به تنهایی انجام دهد. همه این موارد باعث می شود تا اهمیت انتخاب استاد راهنما و مشاور بسیار زیاد باشد.
3- بررسی نکردن تکراری بودن موضوع
بدترین اتفاقی که ممکن است برای انجام دهنده رساله بیفتد این است که خبر تکراری بودن موضوعش را بدهند. در این حالت سناریوهای مختلفی در ذهن تداعی می شود. اول اینکه دانشجو آگاهانه و با دانستن این مطلب باز هم اقدام به انجام آن موضوع گرفته است که این حالت خیلی نمی تواند نتایج خوبی داشته باشد. ولی یک حالت خوشبینانه تر هم وجود دارد که دانشجو نمی دانسته که کسی دیگر در همان زمان و یا قبلا بر روی آن موضوع و یا موضوعی بسیار مشابه کار کرده است. اگر از زمان انتخاب موضوع زمان زیادی نگذشته باشد می توان با انرژی بیشتری موضوع را عوض کرد و با یک ایده جدید کار را ادامه داد. ولی اگر کار از نیمه گذشته باشد و یا تقریبا تمام شده باشد، شاید نومیدی بیشتری را در چهره دانشجو ایجاد کند.
4- اختصاص ندادن وقت کافی در انجام پروپوزال دکتری
خیلی ها پروپوزال را جدی نمی گیرند و انرژی را روی رساله می گذارند، در حالی که باید بدانند اگر پروپوزال خوب داشته باشیم می توانیم کار را بسیار راحت تر انجام بدهیم. اگر در ارتباط با موضوع تحقیق پروپوزال آماده حرفه ای پیدا کنیم که با رعایت اصول روش تحقیق پر شده است می تواند بسیار به ما کمک کند. بنابراین از جستجوی آن دریغ نکنید و سعی کنید با مطالعه چند نمونه از پروپوزال های مختلف آگاهی بیشتری کسب کنید.
5- استفاده نکردن از منابع معتبر
برای رشته های مختلف منابع و سایت های معتبری وجود دارد. مثلا برای رشته هایی مثل مدیریت، حسابداری، روانشناسی ساینس دایرکت (الزویر) و امرالد می تواند منابع خوبی باشد. بدین جهت دانشجو باید بهترین ژورنال ها و سایت های معتبر رشته خود را پیدا کرده و سعی کند مقالات به روز داخلی و خارجی را از آنها در رابطه با موضوع رساله دکترا پیدا کند. این کار به بالا رفتن کیفیت تز کمک بسیاری می کند و در آخر استخراج مقاله را نیز راحت می کند. مطالعه منابع مفید در یک نمونه پروپوزال تکمیل شده می تواند برای دیدن منابع معتبر کمک شاسانی بکند.
6- عدم همکاری مستمر با استاد راهنما
قطعا استاد راهنما تجربه بیشتری از یک دانشجو در انجام رساله دکترا دارد. بدین سبب رابطه مستمر استاد و دانشجو باید حفظ شود و کلیه سوالات و مسائل مبهم باید در میان گذاشته شود. اگرچه برخی کم کاری ها از طرف اساتید راهنما به خاطر مشغله های کاری اجرایی وجود دارد ولی باز هم می توان وقت های خالی استاد را با مذاکره با وی پیدا کرد و در همان زمان ها هم راهنمایی های لازم را گرفت. این کار باعث می شود که دانشجو به جاده خاکی نزند و راه درست را در ارتباط با کارش در پیش بگیرد.
7- وقفه انداختن در انجام کار
یکی از مشکلات اصلی در تهیه تز دکتری این است که در روند کار فاصله بندازیم و مدتی را ادامه ندهیم. این کار باعث می شود تا رشته کار از دست دانشجو خارج شود. علاوه بر اینکه ممکن است دانشجو کلا دلسرد شود، بسیاری از معضلات دیگر از جمله فراموش کردن برخی موارد و آوردن جملات تکراری در رساله احتمالا پیش می آید. بنابراین باید این نکته مهم را در نظر گرفت که انجام پایان نامه دکتری یک کار مستمر و بی وقفه می باشد و نباید فاصله زمانی طولانی بین مراحل کار بیفتد. البته استراحت های یکی دو روزه در بین کار برای بیرون کردن خستگی بوجود آمده نه تنها مضر نیست بلکه می تواند فواید خوبی هم داشته باشد و دانشجو را مدتی از کار طاقت فرسا دور کند.
8- عدم یادگیری صحیح در حین کار
باید این نکته کلیدی همیشه در نظر انجام دهنده کار بماند که دفاع از تز بر عهده خود اوست. هر چقدر مشاوره و راهنمایی می توان قبل از دفاع گرفت ولی در نهایت خود فرد باید از کار دفاع بکند و تسلط و اشراف بر موضوع و مراحل کار بسیار حیاتی است. هر گونه عدم درک صحیح از قسمتی از کار و یا توضیح اشتباه می تواند داوران را متقاعد کند که نمره مناسب را نداده و یا در حالت های بدتر به فکر موارد آماده و تکراری بیفتند. برای جلوگیری از این گونه موارد دانشجو باید در مراحل مختلف از تجربیات کسانی که دفاع کرده اند کمک بگیرد. مثلا در مورد پروپوزال ها در رشته هایی مانند کارآفرینی، کشاورزی، مدیریت، اقتصاد، روانشناسی، دانلود یک نمونه پروپوزال پر شده کامل می تواند ارزش بالایی داشته باشد.
9- ارائه نکردن مقاله معتبر از پایان نامه
چیزی که باعث می شود طرح نهایی ما رنگ و بوی خاصی به خود بگیرد داشتن چند مقاله معتبر از تز خواهد بود. قبل از اینکه کل کار تمام شود دانشجو می تواند یک مقاله را استخراج و برای ژورنال بفرستد. گرفتن اکسپت شانس نمره های بالا برای پایان نامه دکتری را افزایش می دهد. اعتبار ژورنال مسئله بسیار مهم است. امروزه وزارت علوم لیست ژورنال های معتبر داخلی و خارجی را بیرون می دهد که می تواند کمک کند. ولی همیشه باید به یاد داشته باشیم که انجام رساله دکتری یک پروسه پژوهشی سطح بالا می باشد و باید به همان اندازه بهایش داده شود.
10- انجام ندادن اصلاحات داوران
طبیعی است که وقتی داوران تعیین شده برای یک تز خاص اولین نسخه طرح نهایی را دریافت می کنند ایراداتی به آن می گیرند و دانشجو می تواند قبل از دفاع نهایی بسیاری از این مشکلات را فهمیده و نسبت به برطرف کردن آن اقدام کند. رفع ایرادات قبل از دفاع در انجام پایان نامه برای رشته های مختلف مدیریتی، علوم تربیتی، حسابداری و روانشناسی و حتی رشته های فنی بسیار معمول است. برخی از اصلاحات هم احتمالا تا جلسه دفاع مرتفع می شود و نسخه جدید و نهایی کار در دست داوران قرار می گیرد. اگر حتی بعد دفاع هم ایراداتی وارد شد، دانشجو نباید آنها را نادیده بگیرد و باید آنها را هم اصلاح و به داوران نشان دهد.
11- دفاع ضعیف از رساله
اهمیت ارائه خوب تز نهایی بسیار زیاد است. تمام آنچه که دانشجو و استاد راهنما و مشاوران وی زحمت کشیدند در جلسه دفاع به سمع داوران و دانشجویان می رسد. بنابراین ویترین کار همان دفاع است که باید جدی گرفته شود و مراحل آماده سازی آن با یک پاورپوینت قوی در نظر گرفته شود. تدارک برای دفاع از پایان نامه یکی از مراحل مهم است و به همان اندازه نگارش اهمیت دارد.
11- بی خیالی بعد از جلسه دفاع
خیلی معمول است که در جلسات دفاع بخصوص برای مقطع دکتری اظهار نظرهایی در مورد کار می شود و دانشجو باید این نظرات را اعمال کند. هرگونه پشت گوش انداختن این کار باعث عقب افتادن دانشجو شده و ممکن است اثرات بعدی هم در نمره نهایی داشته باشد و درگیری هایی را با اساتید مختلف باعث شود. بسیاری از اساتید داور حافظه بسیار خوبی دارند و می دانند از کدام تز چه اشکالاتی گرفتند و دانشجویان با درک این مسئله باید همیشه آماده پاسخگویی باشند.
گردآورنده : دکتر نوایی